ویروسی که از «کرونا» خطرناک‌تر است

احتکار اقلام ضروری مردم، اگرچه همیشه وجود داشته و سابقه‌ای تاریخی دارد، اما از پارسال که عده‌ای رب گوجه‌فرنگی و پوشک را احتکار می‌کردند تا امسال که اقلام بهداشتی و ماسک را به احتکار برده‌اند، موضوع از یک مسئله اقتصادی در حال تبدیل شدن به یک معضل اجتماعی است.
با شیوع ویروس کرونا در ایران و افزایش تقاضا برای خرید ماسک، ژل ضدعفونی و محلول‌های بهداشتی، به‌یک‌باره این اقلام در بازار نایاب شد؛ یکی از سایت‌های فروش اینترنتی که تا دهم بهمن‌ماه و پیش از شروع بحران کرونا در ایران، بسته ده عددی ماسک فیلتردار را با قیمت ۵۰ هزار تومان عرضه می‌کرد، پس از چند روز، ابتدا کالا را ناموجود کرد و بعد هم با قیمت ۲۹۹ هزار تومان شروع به عرضه مجدد آن کرد! داروخانه‌ها و سایر مراکز عرضه اقلام بهداشتی نیز همین رویه را پیش گرفتند تا اینکه ستاد ملی مقابله با بیماری کرونا وارد میدان شد و عرضه این‌گونه موارد را به‌کلی ممنوع اعلام کرد، اما این پایان ماجرا نیست.

اگرچه موضوع احتکار اقلام ضروری مردم، در چند سال گذشته و حتی در طول قرن‌های متمادی وجود داشته است، اما احتکار اقلام مرتبط با سلامت، اولین بار است که این‌گونه عیان به چشم آمده است. شاید احتکار رب گوجه‌فرنگی، شکر، روغن و یا حتی پوشک بچه تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای بر زندگی افراد در کوتاه‌مدت نداشته باشد، اما بدون شک احتکار دارو یا اقلام بهداشتی مرتبط با سلامت مردم، از جمله مواردی است که به‌سادگی نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.

ضربه‌ای مهلک به اعتماد جامعه
اولین موضوع در این حوزه، آسیب‌های روانی ناشی از کمبود این اقلام و ترس مواجهه بی‌دفاع با بیماری‌ها در آحاد جامعه است. اگر کادر پزشکی، بیماران و عموم جامعه این احساس را داشته باشند که با تجهیزات و آمادگی کامل به مقابله با یک بیماری می‌روند، بدون شک دچار استرس و اضطراب کمتری شده و آمادگی بیشتری برای این مقابله دارند؛ اما در شرایطی که رسانه‌ها مدام بر طبل خطرات ناشی از کرونا می‌کوبند و از سوی دیگر، اقلام ضروری بهداشتی از دسترس مردم خارج می‌شود، فشار روانی ناشی از مواجهه با بیماری، بر مردم بیشتر شده و می‌تواند آستانه روانی جامعه را تا حد فروپاشی به‌پیش ببرد. این مسئله در بلندمدت و حتی پس از رفع خطر بیماری کرونا هم می‌تواند دامنه داشته باشد و جامعه را برای همیشه در این نگرانی نگه دارد که در صورت بروز یک بحران، آن‌ها تنها هستند و هیچ‌کسی نیست که بتواند نیاز‌های آن‌ها را برطرف کند.
موضوع بعدی، تضاد ارزش‌های اخلاقی، مذهبی و فرهنگی جامعه با موضوع احتکار یا گران‌فروشی اقلام ضروری مردم است. در شرایطی که در همه بحران‌های طبیعی، مردم به یاری یکدیگر شتافته و از کوچک‌ترین کمکی به همنوع خود دریغ ندارند، جولان عده‌ای سودجو و قطع دسترسی مردم به اقلام ضروری می‌تواند در بلندمدت زمینه همیاری و حس نوع‌دوستی را در جامعه با نوعی تردید مواجه کرده تا جایی که جامعه احساس کند که وقتی در بحران‌ها کسی به او کمک نمی‌کند، چرا باید در بحران‌های دیگر به کمک همنوعان خود بشتابد! این اقدامات نه‌تن‌ها کمکی به توسعه حس هم دوستی نمی‌کند که بشدت در جهت تخریب این عواطف حرکت می‌کند.

از نگاه دینی و اسلامی هم احتکار امر نکوهیده و ناپسندی است؛ چنانکه حضرت علی (ع) در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند: «و بااین‌همه بدان که میان بازرگانان بسیار کسان‌اند که معاملتى بد دارند، بخیل‌اند و در پى احتکارند؛ سود خود را مى‌کوشند و کالا را به هر بها که خواهند مى‌فروشند و این سودجویى و گران‌فروشی زیانى است بر همگان ... آن‌که پس از منع تو دست به احتکار زند، او را کیفر ده و عبرت دیگران گردان.»

وظیفه سنگین دولت برای نظارت
از منظر حقوقی هم احتکار، به دلیل از بین بردن زمینه‌های اقتصاد سالم ازنظر مقررات تعزیرات حکومتی تخلف محسوب شده و علاوه بر اینکه فرد به عرضه کالای احتکار شده محکوم می‌شود که معادل کالای احتکاری را هم باید به دولت جریمه بپردازد. موضوعی که البته در بخشی از نهاد‌های نظارتی با ضعف روبرو بوده و نهاد‌های مسئول نتوانسته‌اند واکنش مناسب و به موقعی به موضوع این قبیل تخلفات داشته باشند.
در پایان، آنچه بیش از همه جلب‌توجه می‌کند، موضوع نظارت همگانی و لزوم تلاش بیشتر دولتمردان برای تأمین نیاز‌های ضروری مردم است. ویروس کرونا با گرم شدن هوا بالاخره از بین خواهد رفت، اما آنان که از احتکار مواد ضدعفونی و ماسک و ... در این روز‌های سخت مردم، سود‌های کلان به جیب زدند، بعید است که در آینده به‌راحتی بتوانند به کسب و پیشه در میان مردم بپردازند. اعتماد ازدست‌رفته، به‌راحتی قابل جبران نیست.